CiLab’s
Projects

Διάρκεια

2019-2022

Χρηματοδότηση

Συντονιστής

Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας

Συνεργαζόμενοι Οργανισμοί

Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Μουσείο-Βιβλιοθήκη Στρατή Ελευθεριάθη "Τεριάντ"
Graphic Novel 1821
Στόχος του έργου είναι η δημιουργία ενός εικονογραφηγήματος (graphic novel), εμπνευσμένο από την Ελληνική Επανάσταση. Ο χρόνος δράσης του θα καλύπτει όλη την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης, μέχρι και τα πρώτα χρόνια της έλευσης του βαυαρού βασιλιά Όθωνα. Πρόκειται για έναν τόμο πλέον των 600 σελίδων, με ασπρόμαυρο σκίτσο. Το μεγαλύτερο σε έκταση μέχρι σήμερα έργο κόμικς στην Ελλάδα συνδυάζει τη συστηματική επιστημονική, ιστορική έρευνα με την καλλιτεχνική απόδοση, σε ένα πρωτοποριακό για το θέμα του ανάγνωσμα. Το σενάριο, παρά τα πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης και το πλήθος των αναφορών τόσο στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο όσο και στη σύγχρονη ζωή, επιδιώκει να είναι εύληπτο στους αναγνώστες, μικρούς και μεγάλους. Έτσι, ο αναγνώστης θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει ντοκουμέντα και αυθεντικά κείμενα που θα προέρχονται απ’ όλο το φάσμα των πρωταγωνιστών – κλέφτες κι αρματολοί, Φαναριώτες, κοτζαμπάσηδες, αγωνιστές, φιλέλληνες κ.λπ., μέσα από μια «λογοτεχνική» αφήγηση και με την βοήθεια των σκίτσων και των εικόνων του graphic novel

21- Η μάχη της Πλατείας/ 1821-graphic novel

Το graphic novel 21-Η μάχη της πλατείας είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση εικονογραφηγήματος που επικεντρώνεται στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Με την κυκλοφορία του σε αυτόνομο τόμο 750 σελίδων (εκδόσεις Ίκαρος, 2021), την παράλληλη μορφή του ως τρίτομο εργαστηριακό e-book (850 σελίδες) αλλά και τις εκθέσεις, το ντοκιμαντέρ «Making of 1821 graphic novel-Behind the sketches» (σκηνοθεσία Μελέτη Μοίρα) και τις παράλληλες δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν γύρω από αυτό, αποτελεί σήμερα την πλέον ολοκληρωμένη προσπάθεια σύγκλισης των εικονογραφηγημάτων με την Ιστορία και την πανεπιστημιακή έρευνα, βασιζόμενη στη σχετική βιβλιογραφία, τα ιστορικά αρχεία και σχετικά μουσειακά εκθέματα.

Ταυτόχρονα, το εκπαιδευτικό υλικό που δημιουργήθηκε (μπορείτε να αναζητήσετε κάποιες σχετικές εφαρμογές στην ενότητα «Δραστηριότητες» στην επίσημη ιστοσελίδα https://1821graphicnovel.gr/ ) αλλά κυρίως το τρίτομο e-book που θα βρείτε εδώ, προσφέρονται για την ένταξη του εικονογραφηγήματος στη διδασκαλία όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης με εργαστήρια, ομαδικές εργασίες κλπ.

Σκοπός μας από την αρχή ήταν η πολυεπίπεδη ανάδειξη της ιστορικής περιόδου, μέσα από διαφορετικές οπτικές γωνίες που θα φώτιζαν λιγότερο γνωστές πτυχές της. Επίσης θελήσαμε να επισημάνουμε και τη σχετικότητα της «αντικειμενικής» καταγραφής της Ιστορίας, μιας και αυτή εξαρτάται άμεσα από το ποιος, πότε, από ποια θέση και μέσα σε ποιο πολιτικό/πολιτισμικό πλαίσιο «γράφει» την Ιστορία.

H ομάδα εργασίας

Η ιδέα τη δημιουργίας ενός graphic novel για την Ελληνική Επανάσταση οφείλεται στις τρεις ερευνήτριες και επιμελήτριες του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου (ΕΙΜ) Νατάσα Καστρίτη, Ρεγγίνα Κατσιμάρδου και Παναγιώτα Παναρίτη. Ιδέα η οποία στη συνέχεια εμπλουτίστηκε αφηγηματικά και εικονογραφικά από τον Soloύp (Αντώνη Νικολόπουλο, σκιτσογράφο και μεταδιδακτορικό ερευνητή του ΤΠΤΕ). Ευτυχής συγκυρία, καθώς ήδη το project βρισκόταν σε εξέλιξη, υπήρξε η προκήρυξη του προγράμματος «200 Χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση» στο πλαίσιο της Δράσης «Επιστήμη και Κοινωνία» του ΕΛΙΔΕΚ (Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας & Καινοτομίας) η οποία στόχευε στη δημιουργία έργων  που θα συνδύαζαν με πρωτότυπο τρόπο την τέχνη με την επιστημονική έρευνα, και θα αφορούσαν την Ελληνική Επανάσταση. Η πρόταση υποστηρίχθηκε από το Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας (ΤΠΤΕ) του Πανεπιστημίου Αιγαίου υπό την ακαδημαϊκή επίβλεψη της καθηγήτριας Εύης Σαμπανίκου, η οποία και τελικά απέσπασε την πρώτη θέση ανάμεσα σε 70 περίπου συμμετοχές. Το πρόγραμμα τέθηκε υπό τη αιγίδα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου- τον θεματοφύλακα των σημαντικότερων αρχείων της Ελληνικής Επανάστασης- με κορύφωση των δράσεων  του προγράμματος που αναπτύχθηκαν, τη ομώνυμη διπλή σημαντική έκθεση στο ΕΙΜ «1821-Η μάχη της πλατείας», στο μέγαρο της Παλαιάς Βουλής στην Αθήνα) και παράλληλα στο μουσείο- βιβλιοθήκη Στρατή Ελευθεριάδη Teriade στη Λέσβο την περίοδο 2021-2022.

Η δομή του σεναρίου

Το σενάριο του graphic novel έχει σπονδυλωτή μορφή και χωρίζεται σε τρεις παράλληλες αφηγήσεις:

Α) Στην κύρια σειρά των 21 κεφαλαίων που αποτελούν μια ενιαία αφήγηση, έχουμε δυο σημερινούς κεντρικούς χαρακτήρες. Έναν άστεγο που συχνάζει έξω από την Παλαιά Βουλή και μια νεαρή κοπέλα που σταδιακά γίνονται φίλοι. Σημείο συνάντησης και συνομιλίας, ένα παγκάκι μπροστά στο γνωστό έφιππο άγαλμα του Κολοκοτρώνη. Το κύριο θέμα της συζήτησής τους, η Ελληνική Επανάσταση. Η κοπέλα έχοντας μια γενικότερη προκατάληψη απέναντι στη ετησίως επαναλαμβανόμενη «βαρετή» εθνική ιστορία που κορυφώνεται στις σχολικές γιορτές με τα γνωστά πορτραίτα ηρώων του ‘21,  αρχικά αντιδρά στις παράξενες κουβέντες του γέρου συνομιλητή της. Ο άστεγος όμως καθώς φαίνεται – μέσω κάποιου αφηγηματικού τεχνάσματος- να γνωρίζει πολύ περισσότερα για την Επανάσταση, κεντρίζει σταδιακά το ενδιαφέρον της.

Β) Η δεύτερη σειρά κεφαλαίων που τοποθετούνται ως σφήνες ανάμεσα στη συνεχιζόμενη ροή των 21 κεφαλαίων, βασίζονται σε αποσπάσματα κειμένων που γράφουν αγωνιστές, φιλέλληνες, ιστορικοί, Οθωμανοί κ.λπ. Έτσι περνάμε αφηγηματικά από τον παρόντα χρόνο της πρώτης σειράς των κεφαλαίων, στις ημέρες και τους ανθρώπους της Επανάστασης, φωτίζοντας ταυτόχρονα, με τις εμβόλιμες κειμενικές αναφορές, τα λόγια του γέρο άστεγου/ Κάρπου.

Γ) Η τρίτη αφηγηματική ομάδα που παρεμβάλλεται ανάμεσα στις άλλες δυο σειρές, αποτελείται από πορτραίτα γνωστών και αγνώστων αγωνιστών που συνοδεύονται από μικρά σχετικά κείμενα.

Το εικονογραφήγημα συνοδεύεται από ένα εκτενές Επιστημονικό Παράρτημα με πληροφορίες για τους συγγραφείς, αναλύσεις, χρονολόγιο, γλωσσάρι και πλήθος άλλων πληροφοριών και βιβλιογραφικών στοιχείων.

Το βιβλίο «21- Η μάχη της πλατείας» και το τρίτομο e-book «1821-graphic novel»

Το  τρίτομο e-book αποτελεί τη σημαντικότερη διαδραστική εφαρμογή του συγκεκρμμένου graphic novel, παρέχοντας πολλά επίπεδα ανάγνωσης αλλά και υλικό για εργασίες στην εκπαίδευση. Βιβλίο και e-book έχουν διαφορετική δομή και αφηγηματική σειρά λειτουργώντας έτσι συμπληρωματικά το ένα προς το άλλο.

Σε ένα τυπωμένο βιβλίο προσλαμβάνουμε διαφορετικά το περιεχόμενό του κατά την ανάγνωση, με την υλικότητα του χαρτιού, το βάρος, την οπτική εξερεύνηση του αναπτύγματος, τις ανατροπές της αφήγησης στο layout, την αίσθηση των σελίδων που απομένουν, εντέλει μια βιωματική σχέση με ένα υπαρκτό αντικείμενο. Στο συγκεκριμένο εικονογραφήγημα άλλωστε, οι τρεις παράλληλες σειρές κεφαλαίων που περιγράψαμε, πλέκονται γραμμικά μεταξύ τους σε μία συγκεκριμένη σπονδυλωτή ροή αφήγησης.

Από την άλλη, το e-book αποτελεί την επέκταση του βιβλίου και ίσως κάτι πολύ παραπάνω. Καθώς τα σκίτσα δεν είναι ολοκληρωμένα με το μελάνι και τους τόνους του γκρι, όπως στο βιβλίο, αλλά παρατίθενται σε επίπεδο storyboard και μολυβιών, είναι σαν να μπορεί ο αναγνώστης να κρυφοκοιτάξει στα «παρασκήνια» του εικονογραφηγήματος τη στιγμή που αυτό δημιουργούνταν.

Η δομή του e-book

Το σενάριο του graphic novel έχει σπονδυλωτή μορφή και χωρίζεται σε τρεις παράλληλες αφηγήσεις:

Α) Στην κύρια σειρά των 21 κεφαλαίων που αποτελούν μια ενιαία αφήγηση, έχουμε δυο σημερινούς κεντρικούς χαρακτήρες. Έναν άστεγο που συχνάζει έξω από την Παλαιά Βουλή και μια νεαρή κοπέλα που σταδιακά γίνονται φίλοι. Σημείο συνάντησης και συνομιλίας, ένα παγκάκι μπροστά στο γνωστό έφιππο άγαλμα του Κολοκοτρώνη. Το κύριο θέμα της συζήτησής τους, η Ελληνική Επανάσταση. Η κοπέλα έχοντας μια γενικότερη προκατάληψη απέναντι στη ετησίως επαναλαμβανόμενη «βαρετή» εθνική ιστορία που κορυφώνεται στις σχολικές γιορτές με τα γνωστά πορτραίτα ηρώων του ‘21,  αρχικά αντιδρά στις παράξενες κουβέντες του γέρου συνομιλητή της. Ο άστεγος όμως καθώς φαίνεται – μέσω κάποιου αφηγηματικού τεχνάσματος- να γνωρίζει πολύ περισσότερα για την Επανάσταση, κεντρίζει σταδιακά το ενδιαφέρον της.

Β) Η δεύτερη σειρά κεφαλαίων που τοποθετούνται ως σφήνες ανάμεσα στη συνεχιζόμενη ροή των 21 κεφαλαίων, βασίζονται σε αποσπάσματα κειμένων που γράφουν αγωνιστές, φιλέλληνες, ιστορικοί, Οθωμανοί κ.λπ. Έτσι περνάμε αφηγηματικά από τον παρόντα χρόνο της πρώτης σειράς των κεφαλαίων, στις ημέρες και τους ανθρώπους της Επανάστασης, φωτίζοντας ταυτόχρονα, με τις εμβόλιμες κειμενικές αναφορές, τα λόγια του γέρο άστεγου/ Κάρπου.

Γ) Η τρίτη αφηγηματική ομάδα που παρεμβάλλεται ανάμεσα στις άλλες δυο σειρές, αποτελείται από πορτραίτα γνωστών και αγνώστων αγωνιστών που συνοδεύονται από μικρά σχετικά κείμενα.

Το εικονογραφήγημα συνοδεύεται από ένα εκτενές Επιστημονικό Παράρτημα με πληροφορίες για τους συγγραφείς, αναλύσεις, χρονολόγιο, γλωσσάρι και πλήθος άλλων πληροφοριών και βιβλιογραφικών στοιχείων.

Επιλογές ηλεκτρονικής ανάγνωσης και εκπαιδευτικής χρήσης

Το e-book «1821-graphic novel», όπως χωρίζεται σε τρεις τόμους, γίνεται ιδιαίτερα εύχρηστο στη μελέτη του. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί, για παράδειγμα με επιλογή συγκεκριμένων κεφαλαίων από τους τόμους Α΄ ή Β΄, σε συνδυασμό με τις ερευνητικές πληροφορίες και τα στοιχεία που παρέχονται στο Παράρτημα του Γ΄ τόμου. Ο συντονιστής-εκπαιδευτικός θέτει το μαθησιακό πλαίσιο και, παραπέμποντας σε συγκεκριμένες ιστορίες/κεφάλαια του δεύτερου τόπου του e-book (κεφάλαια που βασίζονται σε πρωτότυπα κείμενα αγωνιστών, ιστορικών κ.λπ.), οι συμμετέχοντες μπορούν να ετοιμάσουν τις εργασίες τους, καθώς και να ακολουθήσει διάλογος στην αίθουσα πάνω στο βιβλιογραφικό υλικό, τα βιογραφικά ηρώων του ‘21 και τις συνοδευτικές πληροφορίες που παρέχεται στο παράρτημα του Γ΄ τόμου.

Κάτι αντίστοιχο μπορεί να συμβεί και σε άλλες κατευθύνσεις, όπως με την αναζήτηση των εικαστικών αναφορών σε πίνακες ζωγραφικής και γκραβούρες που έχουν ενσωματωθεί ή επανασχεδιαστεί στους τρεις τόμους. Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει ακόμα το e-book και για μαθητές που θέλουν να γνωρίσουν πώς κατασκευάζονται τα εικονογραφηγήματα ή σπουδαστές σχεδίου και κόμικς, αφού σε αυτό μπορούν να παρακολουθήσουν τα στάδια επεξεργασίας του (μολύβια, layout σελίδων, επίπεδα σχεδίου κ.λπ.)